اوراق بهادار بیمه‌ای با رویکرد نیاز بازار بیمه کشور ایران
دکتر فرزان خامسیان
دکتر مریم اثنی عشری، مجید پیره
خلاصه مديريتي
امروزه در کشورهاي گوناگون دنيا به‌منظور به‌وجود‌آوردن انگيزه در ميان صاحبان سرمايه و کاهش ريسک‌هاي احتمالي از تخصيص منابع آنها در امور متعدد ، انواع گوناگون ابزارهاي مالي ابداع و در قالب نهادهاي مختلف در اختيار متقاضيان سرمايه‌گذاري قرار مي‌گيرد. يکي از نهادهاي مهم در بازارهاي اقتصادي و مالي که مي‌تواند نقش مهمي در اين زمينه ايفا کند ، بيمه است. اين نهاد به مردم کمک مي‌کند تا ريسک بعضي از خطرات را در زندگي خود کاهش دهند. از طرفي شرکت‌هاي بيمه‌اي برحسب بيمه‌نامه‌هايي که براي بيمه‌گذاران صادر مي‌کنند با مسائل و چالش‌هاي مختلفي از قبيل تأمين سرمايه لازم جهت قبول ريسک مربوطه يا نياز و ضرورت انتقال ريسک مواجه مي‌شوند. لذا اين شرکت‌ها نيز به‌دنبال راههايي براي برطرف کردن اين نيازهاي خود هستند. يکي از بازارهايي که مي‌توان راههاي انتقال ريسک را در آنجا جستجو کرد ، بازار سرمايه مي‌باشد. بازار سرمايه به خاطر ظرفيت‌ها و امکانات زيادي که دارد بيمه‌گران را جهت پوشش ريسک و حتي دريافت بازده بيشتر به سمت خود جذب مي‌کند. بخش اعظم جايگزين‌هاي انتقال ريسک که به اوراق بهادار بيمه‌اي (اوراق بهادار مرتبط با بيمه) معروف‌اند ، طي فرآيند تبديل به اوراق بهادارسازي ريسک به‌وجود آمده‌اند و بخش ديگري نيز با استفاده از ابزارهاي مشتقه طراحي شده‌اند. براساس مطالعات و بررسي‌هاي انجام شده ، بازار بيمه و همچنين بازار سرمايه ايران نيز ظرفيت طراحي و به‌کارگيري اين ابزارهاي مالي را دارد و اين ابزارها مي‌توانند اين دو بازار را بيش از پيش با يکديگر پيوند دهند و شرکت‌هاي بيمه‌ايران مي‌توانند به‌منظور تأمين سرمايه لازم و انتقال قسمتي از ريسک‌هايي که پذيرفته‌اند ، اوراق بهادار بيمه‌اي منتشر کنند.
بدين منظور ، اين طرح با هدف ارائه الگوها و مدل‌هاي لازم براي انجام اين کار که براساس شرايط بازار بيمه و بازار سرمايه کشور ايران بومي‌سازي شده باشند ، انجام شد. اين طرح شامل 6 بخش اصلي است. بخش اول به معرفي کلي موضوع و بيان انگيزه‌هاي اصلي اوراق بهادارسازي پرداخته است.
در بخش دوم مباني نظري و ادبيات موضوع بيان شده است. در اين بخش پرکاربردترين مدل هاي اوراق بهادار بيمه اي که تاکنون در دنيا منتشر شده است به همراه ارکان آن ها، معرفي شده اند و کارکرد اصلي هرکدام به اختصار بيان گرديده است. سپس در انتهاي اين بخش مهم ترين نيازها و مشکلات بازار بيمه ايران که انتشار اوراق بهادار بيمه اي مي تواند راه حلي براي رفع آن ها باشد، بيان شده است.
انواع مدل هاي اوراق بهادار بيمه‌اي که مي‌تواند به عنوان ابزاري براي تأمين مالي شرکت‌هاي بيمه ايراني به‌کار گرفته شود و براساس نيازها و پتانسيل‌هاي بازار بيمه ايران بومي سازي و طراحي شده‌اند، در بخش سوم اين طرح معرفي و شرح داده مي‌شوند. اين مدل هاي عبارتند از:
1- اوراق بهادار براي وامهاي خريد بيمه‌نامه يا بيمه‌نامه‌هايي با حق بيمه‌هاي اقساطي يا مرحله‌اي
2- اوراق بهادار ذخاير بيمه‌اي
3- اوراق بهادار براي سرمايه‌گذاري مشترک
بخش چهارم به معرفي و شرح انواع مدل‌هاي اوراق بهادار بيمه‌اي مي پردازد که مي‌توانند کاربرد اتکايي داشته باشند و به‌عنوان ابزاري براي انتقال ريسک بيمه‌اي شرکت‌هاي بيمه به بازار سرمايه به‌کار گرفته شوند. اين مدل‌ها که عبارتند از:
1- اوراق بهادار بيمه‌اي اتکايي ريسک‌هاي بزرگ
2- اوراق بهادار بيمه‌اي اتکايي حوادث فاجعه‌آميز
3- اوراق بهادار بيمه‌اي اتکايي بيمه‌هاي زندگي ،
نيز براساس شرايط کشور ايران بومي سازي گرديده‌اند. در ادامه اين بخش صندوق اتکايي جبران مازاد خسارت بيمه مرکزي ، به‌عنوان يک مثال کاربردي از اوراق بهادار اتکايي حوادث فاجعه‌آميز معرفي و شرح داده شد.
در بخش پنجم يک ابزار مالي معرفي و شرح داده مي‌شود که در صورت اجرايي شدن مي‌تواند يکي از چالش‌هاي اصلي بيمه‌هاي زندگي يعني مسئله بازخريد را تا حد زيادي حل کند اين ابزار مالي اوراق بهادار بازخريد بيمه‌هاي زندگي ناميده شد.
يکي از مسائل و چالش هاي اصلي بر سر راه اجرايي سازي اين ابزارهاي مالي در ايران، بعد فقهي هرکدام از آن ها است. به همين دليل مدل هاي ارائه شده در اين طرح توسط متخصصان مطالعات اسلامي سازمان بورس مورد بررسي قرار گرفت و اصلاحات لازم براساس مباني فقه اسلامي بر روي آن ها انجام شد. نتايج اين بررسي ها در بخش ششم طرح آورده شده است.