شناسایی شگردهای تقلب بیمه‌گذار علیه بیمه‌گر در بیمه‌های زندگی در ایران و کشورهای منتخب

تقلب در صنعت بیمه ، یکی از علل مهم در افزایش هزینه های بیمه‌گران به شمار می آید. تقلب ها در انواع بیمه‌های زندگی از زمان آغاز صنعت بیمه تحت یک بنگاه تجاری، وجود داشته است. از این رو، بیمه گرها نیاز به یک چارچوب مدیریتی قوی برای کشف و کنترل تقلب بیمه‌ای دارند. به‌کارگیری فنون شناسایی تقلب به‌منظور جلوگیری از اقدام‌های متقلبانه در سیستمهای بیمه‌ای اجتناب‌ناپذیر است.  در این طرح، ابتدا با انجام یک مطالعۀ مروری حیطه ای روی پیشینۀ موضوع، شگرد های تقلب بیمه گذار علیه بیمه گر در انواع بیمه های زندگی درکشورهای منتخب مورد بررسی قرار گرفته است.  سپس با انجام یک تحلیل چارچوبی به عنوان شیوه ای برای تحلیل پژوهش های کیفی به شناسایی مصادیق و شگردهای تقلب توسط بیمه گذار علیه بیمه گر در انواع  بیمه های زندگی در شرکت های منتخب بیمه کشور پرداخته می شود و در نهایت برای بررسی همۀ زوایای این موضوع،  بررسی و تحلیل آماری روی پرونده های تقلب شرکت های منتخب بیمه صورت می پذیرد.  
       تقلب در صنعت بیمه، عملی ارادی برای به دست آوردن مزایا و بهره مندی غیرقانونی از سازمان ها و شرکت های بیمه است. به بیان دیگر، تمامی اموری که منجر به از بین رفتن باور و اعتماد عملکردی در بین ارکان صنعت بیمه گردد، تقلب در صنعت بیمه محسوب می شود. در حال حاضر تقلب یکی از خطرهای بسیار مهمی است که سازمانها و شرکتهای بیمه با آن روبرو هستند. تقلب از هر طریق که انجام شود، ناخوشایند است چراکه سازمان بر اثر آن متحمل زیان‌های مالی می‌شود. در نگاه نخست، هرچند که زیان‌های مالی چشمگیر است، اما ناگفته پیداست که آسیب‌های اعتباری و صدمات وارد شده بر شهرت و حیثیت این سازمان‌ها، به‌مراتب میتواند زیان بارتر باشد. پیامدهای یادشده، سازمان ها و شرکت ها را بر آن داشته تا بر اجرای هرچه بیشتر برنامه های کشف تقلب و بازمهندسی فرایندهای کلیدی تجاری و ترمیم قوانین و مقررات اهتمام ورزند. همچنین مؤسسات مالی و پولی به‌شدت به دنبال شناخت دقیق فعالیت های کلاهبرداران و متقلبان هستند. این امر به دلیل اثر مستقیم آن روی خدمت رسانی به مشتریان مؤسسات، منجر به کاهش هزینه‌های عملیاتی، جلب اعتماد سایر بیمه گذاران و حفظ و ارتقاء سهم بازار بیمه گران به‌عنوان ارائه‌دهندگان خدمات مالی قابل اطمینان خواهد شد.  برخی از محققان معتقد بودند که  تقلب در صنعت بیمه دارای چهار ویژگی است: ویژگی اول، آشکار و عمدی بودن آن، ویژگی دوم، نقض قانون، ویژگی سوم، وجود منفعت مالی و ویژگی چهارم به واسطه ی اطلاعات نادرست و پنهان نمودن اطلاعات اتفاق بیافتد. عدم بیان واقعیت ها و اطلاعات صحیح توسط بیمه گذار برای بیمه گر یکی از شایع ترین تقلب ها در صنعت بیمه است. به عنوان مثال مواردی همچون طراحی مرگ های جعلی، گواهی فوت جعلی  و یا  مرگ های عمدی برای بیمه گذار در بیمۀ زندگی، می توان اشاره کرد. از سویی دیگر قرارگرفتن افرادی همچون صاحبان دارایی، پزشکان و غیره  بین بیمه گر و بیمه گذار، مسبب بروز  تقلباتی در صنعت بیمه می گردند. این تقلبات به واسطۀ روابط ناسالم اداری به منظور سرمایه‌گذاری ها و سوء استفاده های مالی ایجاد می شود.  به طور کلی در بسیاری از موارد، تقلب از سمت بیمه گذار و علیه بیمه گر و برعکس صورت می پذیرد.  بیمه‌گذاران به‌واسطه ی ارائه ی اطلاعات نادرست به شرکت های بیمه تخلف نموده و از سوی دیگر می توانند به طور عمدی و آشکارا در گزارش ارزیابی خسارت، میزان خسارت وارده را بزرگ نمایی کنند. این بزرگ نمایی به صورت تهیۀ اسناد جعلی و اطلاعات نادرست، حوادث ساختگی و غیره  طراحی می شود تا به واسطۀ آن از بیمه گران و شرکت های بیمه، منفعتی را به دست آورند.  همچنین  عدم وجود  بانک های اطلاعاتی مشخص در مورد الگوهای تقلب، بانک های اطلاعاتی در مورد  متقلبان، سبب گشته حاشیه امنی برای بیمه گذاران متقلب و کلاهبردار ایجاد گردد به طوری که سابقۀ این افراد به صورت آنلاین ثبت نمی شود و سایر شرکت های بیمه از سوابق این افراد اطلاعی ندارند.
    به طور کلی، این پژوهش به بررسی، شناسایی و تشخیص شگردهای تقلب های بیمه‌گذار علیه بیمه‌گر در انواع بیمه‌های زندگی در کشور ایران و کشورهای منتخب جهان مانند مانند پاکستان، ترکیه، مالزی، مصر، هند، مالت، آمریکا، انگلیس و سویس می پردازد.  در این طرح اهداف زیر مد نظر است:
1-    مروری بر تعریف و طبقه بندی انواع اصلی بیمه های زندگی در ادبیات نظری
2-    مطالعۀ مرور حیطه ای برای شناسایی شگردهای تقلب بیمه‌گذار علیه بیمه‌گر در انواع بیمه-های زندگی در کشورهای منتخب (پاکستان، ترکیه، مالزی، مصر، هند، مالت، آمریکا، انگلیس و سویس)  
3-    تحلیل چارچوبی برای شناسایی شگردهای تقلب بیمه‌گذار علیه بیمه‌گر در انواع بیمه های زندگی در شرکت های منتخب بیمه  کشور (ملت، ایران، کارآفرین، پارسیان، سامان، رازی و پاسارگاد)
4-    بررسی آماری پرونده های تقلب به منظور  بررسی زوایای بیشتر شگردهای تقلب بیمه گذار علیه بیمه گر در انواع بیمه های زندگی در شرکت های منتخب بیمه کشور
5-    تدوین شناسنامۀ مربوط به انواع مصادیق و شگردهای تقلب بیمه‌گذار علیه بیمه‌گر در انواع بیمه های زندگی

در راستای انجام اهداف فوق الذکر، در هر بخش از طرح، یک و یا چند هدف مورد بررسی قرار گرفته  است.  در بخش اول، کلیات پژوهش مطرح شده است که شامل بیان مساله، سؤالات، ضرورت و روش تحقیق می باشد. در بخش دوم این طرح،  هدف 1 مورد بررسی قرار گرفته شده است که در آن تعریف و  مفاهیم مورد استفاده در این طرح  بیان گردیده است.  همچنین در این بخش  مروری برطبقه بندی انواع اصلی بیمه های زندگی بر اساس ریسک های تحت پوشش یعنی فوت یا حیات، ارائه شده است. این طبقه بندی  شامل سه دسته بیمه های زندگی به شرط فوت، به شرط حیات و مختلط می باشد که به طبقه بندی  کلاسیک معروف است.  از انواع بیمه های زندگی به شرط فوت می توان به بیمه های عمر زمانی و تمام عمر اشاره کرد که در آن ها، صرفا ریسک فوت تحت پوشش است.  مقایسۀ بیمۀ  عمر زمانی  با بیمۀ تمام عمر آن است که در بیمه های عمر زمانی ریسک فوت، تنها در یک دوره معین تحت پوشش قرار می گیرد در حالی که در بیمه تمام عمر، پوشش ریسک فوت بیمه شده به صورت مادام العمر است.  همچنین در بیمه های زندگی به شرط حیات، ریسک حیات بیمه شده  مورد توجه و اهمیت قرار می گیرد. برخی از انواع این  بیمه ها  عبارت اند از بیمه های مستمری، بیمه عمر تشکیل سرمایه و بیمه عمر گردشگری اشاره کرد.  دسته سوم،  بیمه های زندگی از لحاظ ریسک تحت پوشش، بیمه های عمر مختلط است. در این بیمه ها هم ریسک فوت و هم ریسک حیات بیمه شده تحت پوشش قرار می گیرد. از معروف ترین بیمه های زندگی مختلط می توان به بیمه های عمر و پس انداز اشاره نمود. در این نوع از بیمه، در صورتی که بیمه شده در طول یک دوره معین فوت کند سرمایه فوت به ذی نفع و در صورت حیات بیمه شده در پایان دوره بیمه نامه، سرمایه حیات به بیمه شده یا ذی نفع پرداخت می شود.   در بخش سوم و در راستای تامین هدف 2، ابتدا به بررسی مفهوم تقلب و ویژگی های آن پرداخته می شود. مفهوم  تقلب، اقدامات عمدی شامل کلاهبرداری، فریب، نیرنگ و حیله-گری است که فردی  برای کسب منافع نامشروع از آن استفاده می کند.  در صنعت بیمه، تقلب به معنی اقدامات کلاهبردارانه برای کسب منافع مالی نامشروع است که به طور کلی شامل انواع مختلفی است یکی از انواع آن تقلب بیمه گران علیه بیمه گذاران،  دیگری تقلب بیمه گذاران علیه بیمه گران  و تقلب واسطه ای است. در دسته اول، تقلب در مقابل بیمه گر توسط یکی از اعضای هیئت مدیره، مدیران ارشد، عضو دیگری از کارکنان خود شرکت و نمایندگی ها علیه بیمه گذاران، جهت کسب منابع مالی نامشروع صورت می گیرد. در دسته دوم، تقلب علیه بیمه گر در زمان خرید و یا استفاده از یک محصول بیمه ای توسط  بیمه گذاران، جهت به دست آوردن یک پوشش یا دریافت خسارت غیرقانونی حاصل می شود.  از سویی دیگر،  تقلب بیمه گذاران علیه بیمه گران به دو دسته کلی  سخت و  نرم  تقسیم می شود. ملاک این نوع طبقه بندی، براساس اصول صریح و روشنی صورت نگرفته است و تنها می توان  بیان داشت که این نوع  طبقه بندی،  براساس رفتار فرصت طلبانه خواسته یا ناخواسته افراد متقلب برای انجام و پیاده سازی تقلب  صورت گرفته است. دسته اول این تقلب، هنگامی رخ می دهد که کسی به طور عمدی سبب حادثه، سرقت یا دیگر زیان-های غیرقانونی برای جمع آوری پول از بیمه گران و شرکت های بیمه می شود. همچنین، تقلب نرم هنگامی رخ می دهد که بیمه گذاران صادق، دروغ هایی تحت عنوان « دروغ سفید» به بیمه گر یا شرکت بیمۀ خود می گویند. در دسته سوم،  تقلبی که توسط افرادی غیر از بیمه گر، بیمه گذار و ذی نفع آن ها در جهت کسب درآمدهای نامشروع، صورت می پذیرد. این افراد در ارتباط با بیمه گران و بیمه گذاران هستند.
  همچنین در ادامۀ این بخش، مصادیق تقلب درانواع بیمه زندگی در کشورهای منتخب با یک مطالعۀ مروری حیطه ای انجام می شود.  انتخاب کشورهای  پاکستان، ترکیه، مالزی، مصر، هند، مالت، آمریکا، انگلیس و سویس در این طرح  با مشورت پژوهشکده بیمه صورت گرفته است. لازم به ذکر است کشورهایی که از نظر صنعت بیمه به  صنعت بیمۀ کشور ایران شبیه تر هستند و همچنین کشورهایی که دارای صنعت بیمه برجسته ای در دنیا هستند،  مد نظر قرار گرفته شده است.
برای بررسی شگردهای تقلب در انواع بیمه های زندگی در کشورهای منتخب، جامعه آماري این مطالعه حیطه ای شامل کلیه مقالات پژوهشی، پایان نامه ها، کتاب ها و وب سایت ها حاصل از مطالعات کیفی وکمی در خصوص شناسایی و کشف انواع تقلب های بیمه های زندگی در کشورهای منتخب است که  بیمه گذار علیه بیمه گر انجام می دهد. این مطالعه در مراحل  زیر صورت گرفته است: تعیین سوال پژوهش، تنظیم قرارداد پژوهش،  جستجوی متون و استخراج داده ها است. تمرکز و تاکید بر سوال پژوهشی، نکته ای حائز اهمیت است. سوال پژوهش مورد نظر عبارت است از "شگردهای تقلب در انواع بیمه های زندگی در کشورهای منتخب چیست؟ " سعی شده است این سوال خیلی محدود و سخت گیرانه  و همچنین وسیع و نامحدود نباشد. هدف از تنظیم قرارداد پژوهش، تعیین روش های انجام مرور قبل از بازیابی متون مربوطه است.  در ابتدای کار سطح مطالعات و متونی که در مرور حیطه ای روی آن ها صورت می گیرد، کلیه مقالات پژوهشی اعم از مقالاتی که در پایگاه های اطلاعاتی ISC، Journal Citation Reports،Scopus  و WOS نمایه می گردند و همچنین پایان نامه ها، رساله ها و طرح های پژوهشی در این حوزه مورد بررسی قرار گرفته است. در این قرارداد روش های جستجوی متون، غربالگری متون، نحوه استخراج داده ها و تجزیه و تحلیل یافته ها  مشخص گردیده است. استراتژي جستجو به دو بخش کلی تقسیم می گردد. الف- استراتژي جستجو در منابع فارسی: جستجو در عنوان، چکیده و کلید واژه هایی  "تقلب در بیمه،  تقلب در بیمۀ زندگی، تقلب در صورت های مالی و تقلب در حسابداری" در مقالات پژوهشی، پایان نامه ها، کتاب ها و وب-سایت ها انجام می پذیرد. ب- استراتژي جستجو در منابع انگلیسی: جستجو در عنوان، چکیده و کلید واژه-هایی در مقالات پژوهشی، پایان نامه ها، کتاب ها و وب سایت ها انجام می پذیرد. لازم به ذکر است، در هر مورد، نام کشورهای مدنظر برای پژوهش نیز به واژگان کلیدی افزوده می گردد و محدوده ی جستجو مشاهده ی این واژگان درون متن، عنوان یا واژگان کلیدی اسناد خواهد بود. همچنین با توجه به محدود بودن منابع در خصوص بیمۀ زندگی، محدودیت کیفیت مقالات یا مستندات اعمال نشده است و به اعتبار پایگاه اطلاعات، بسنده نموده ایم.
ج)  از متن کاوی به‌منظور پوشش مطالبی که ممکن است خارج از پایگاه‌های اطلاعاتی در دسترس باشد، نیز استفاده شده است. در این حوزه، تنها به گردآوری اسناد و گروه‌بندی آن‌ها بر پایه ی متن بسنده کرده‌ایم که گردآوری متون به‌صورت ایستا بوده و با توجه به محدودیت در واژگان کلیدی، تعداد اسناد گردآوری‌شده در هر رده، خیلی زیاد نیست. فرم های جمع آوری داده ها  شامل بخش هایی همچون منبع، شامل نام مجله، عنوان مقاله ، نویسنده، شماره چاپ و شماره صفحات است. همچنین هدف از مطالعه که توسط نویسندگان بیان شده است، مورد توجه قرار می گیرد. با بررسی متون البته بدون استفاده از زبان ماشین، سعی بر آن شده است که ارتباط دو به دو بین اسناد، در صورت وجود، کشف و گزارش شود. با بررسی پیشینۀ تحقیق و منابع قابل استناد، طرح گردآوری اطلاعات ریخته می‌شود. تلفیق ایده و ادبیات پژوهش، منجر به مسأله‌ای واضح و قابل بیان می‌شود که چارچوب پژوهش را تعیین می‌کند. مقالات پژوهشی به دست آمده در جستجوی منابع بر اساس لیست رنگی معاونت پژوهشی و فناوری، مدیریت برنامه ریزی و پژوهش تحصیلات تکمیلی، اداره ارزیابی پژوهشی دانشگاه شهید بهشتی تهران مورد ارزیابی قرار گرفته است. در این لیست تمامی مجلات علمی معتبر در لیست سفید و مجلات نامعتبر در لیست سیاه جمع آوری شده اند. مقالات مورد بررسی در جستجوی منابع جز لیست سفید مجلات دانشگاه شهید بهشتی قرار دارند. برای رجوع به این لیست به آدرس "https://www.sbu.ac.ir"مراجعه شود.
    در بخش چهارم و در راستای تامین اهداف 3 و4، ابتدا بر اساس نتایج بخش سوم، به جمع آوری اطلاعات مربوط به مصادیق تقلب که توسط بیمه گذاران علیه بیمه گران در انواع بیمه های زندگی رخ  می-دهد، پرداخته می شود. برای این منظور، این پژوهش، در دو بخش انجام شده است. بخش اول، یک مطالعۀ  مروری چارچوبی روی مصادیق تقلب در انواع بیمه های زندگی صورت گرفته است. در این مرحله، ابتدا با طراحی یک پژوهش کیفی بر اساس تحلیل چارچوبی،  کار آغاز شده است. در این طراحی، مفاهیم و ایده-ها، تعیین چارچوب، عملیاتی کردن و مفهوم سازی، بررسی محیط و جمعیت پژوهش، راهبردهای نمونه-گیری،  انجام مصاحبه از خبرگان بیمۀ زندگی جمع آوری و سازمان دهی اطلاعات احصا شده و در نهایت مسایل اخلاق پژوهشی، مورد بررسی قرار گرفته است. در این بخش، به‌منظور کمی سازی برخی ازعوامل موثر بر مصادیق تقلب در انواع بیمه های زندگی به بررسی آماری پرونده های تقلب که توسط بیمه گذاران علیه بیمه گران در انواع بیمه های زندگی صورت می پذیرند، می پردازیم.  در این بررسی آماری،  با انجام یک پژوهش آماری، ابتدا  اقلام آماری و واحدهای آماری دخیل در مصادیق تقلب  تعریف می گردند. سپس با تعیین جامعه  مورد بررسی، شیوه های نمونه گیری تصادفی، معرفی پارامترهای موثر و دخیل در مصادیق تقلب، معرفی برآوردکننده های مربوط به پارامترهای مورد نظر، اقلام آماری دخیل در مصادیق تقلب به صورت آماری مورد بررسی قرار گرفته اند. در این طرح منظور از خبرگان، مدیران ارشد شرکت های بیمه، مدیران  بیمۀ زندگی، کارشناسان صدور ، خسارت، ارزیابان خسارت و برخی از نمایندگی های فروش است. در بخش پنجم و در راستای تامین هدف 5، ایجاد و تدوین شناسنامه از مصادیق و شگردهای تقلب بیمه‌گذار علیه بیمه‌گر در انواع بیمه های زندگی پیاده سازی شده است. در این شناسنامه هریک از مصادیق و شگردهای تقلب پس از شناسایی در بخش چهارم، کدبندی شده و سپس شرح جامعی از آن ها  ارائه می-گردد. همچنین، در این شناسنامه، شاخص های آماری مربوط به ویژگی های این مصادیق با بررسی آماری پرونده های تقلب در بخش چهارم طرح، گردآوری شده است. از سویی دیگر، در این شناسنامه،  ویژگی های تقلب، ویژگی های بیمه گذار متقلب، محرک های وقوع تقلب و نحوه برخورد بیمه گران با این تقلب مورد بررسی قرار گرفته شده است.