بررسی آماری وضعیت شبکه فروش بیمه در ایران

خلاصه مدیریتی
پژوهش حاضر با هدف شناخت شبکه فروش صنعت بیمه و ارائه راهکارهای اجرایی برای کاهش چالش های پیش‌روی این شبکه صورت گرفته است. برای این منظور، گزارش در دو بخش طراحی شد. در بخش اول به بررسی مهمترین تعاریف اجزای شبکه فروش صنعت بیمه شامل نمایندگی ها و کارگزاری ها و شعب پرداختیم و پس از آن وضعیت این اجزاء را در سطح کشوری برای سال های 1398-1358، سطح استانی وهمچنین بر حسب شرکت های بیمه دولتی و غیردولتی برای سال های 1398-1385 بصورت آماری تحلیل کردیم. مهمترین نتایج بخش اول گزارش عبارتند از:
•    تا پایان سال 1398 حدود 37.9 هزار نماینده عمومی، بالغ بر 39.2 هزار نماینده تخصصی بیمه عمر و 965 کارگزار رسمی (اعم از حقیقی و حقوقی) در بازار بیمه فعالیت می کنند. تعداد شعب شرکت های بیمه نیز به 1317 شعبه در این سال می رسد که در سرتاسر کشور پراکنده هستند.
•    در دوره زمانی 1398-1357 نمایندگی ها، کارگزاری ها و شعب بطور متوسط رشدهای 17 و 25.7 و 8.9 را تجربه کرده‌اند.
•    در هر چهار دهه بعد از انقلاب متوسط رشد نمایندگی ها و شعب از متوسط رشد حق بیمه تولیدی و سرانه آن بیشتر بود و از این منظر شواهدی از صرفه های اقتصادی نسبت به مقیاس مشاهده شد. در مورد کارگزاری‌ها، در دهه اول پس از انقلاب رشد آنها از متوسط رشد حق بیمه تولیدی و سرانه آن پیشی گرفته بود.
•    تا سال های 1398، بیشترین سهم از تعداد نمایندگی ها مربوط به استان تهران می باشد که در این استان سهم نمایندگی های بیمه دولتی (بیمه ایران) بیش از سهم نمایندگی های غیردولتی است. این در حالی است که در نیمی از استان های کشور این مسأله حالت معکوس دارد و یا اختلاف میان نمایندگی های دولتی و غیردولتی معنادار نمی باشد.
•    بالاترین رشد در سال های 1398-1385 در نمایندگان بیمه های دولتی مربوط به استان های اردبیل و آذربایجان غربی و در نمایندگان بیمه های غیردولتی مربوط به استان های ایلام و سمنان است. به-عبارت دیگر رشد نمایندگان بیمه های غیر دولتی بسیار بالاتر از تنها شرکت بیمه دولتی در استان ها است.
•    تا سال 1398، بررسی توزیع تعداد نمایندگان بیمه فعال حاکی از آن است که تمرکز آنها در 9 استان تهران، خراسان رضوی، البرز، اصفهان، مازندران، فارس، آذربایجان شرقی، گیلان و خوزستان (با سهم بین 13.6 الی 18.9 درصد و درمجموع 64.1 درصد از سهم کل)، بیشتر بوده و از متوسط 2491 نماینده برای هر استان بالاتر است. در مقابل، تعداد مذکور در 22 استان دیگر، 35.8 درصد سهم باقیمانده را به خود اختصاص داده اند. در این سال، از کل نمایندگان بیمه فعال، 49.2 درصد را نمایندگان جنرال تشکیل می‌دهند و 50.8 درصد دیگر نمایندگان بیمه عمر می باشند.
•     این گزارش نشان می دهد که نمایندگی های بیمه های غیردولتی از رشد مناسبی در قیاس با نمایندگان بیمه دولتی برخوردار بوده و جنبه های توسعه خصوصی نمایندگان بیمه ای در صنعت بیمه ایران مشهود است.
•    اگرچه رشد نمایندگی های بیمه غیردولتی در کشور بالا است اما بر اساس آخرین آمار، بیشترین سهم در میان نمایندگی‌های صنعت بیمه ایران مربوط به بیمه پاسارگارد با سهم 35% و بیمه ایران با سهم 17% می باشد و نزدیک به نیمی از نمایندگی های کل کشور مربوط به این دو شرکت بیمه می باشد.
•    تا پایان سال 1398 از کل تعداد نمایندگان بیمه فعال، 49.2 درصد را نمایندگان جنرال تشکیل می‌دهد و 50.8 درصد دیگر نمایندگان بیمه عمر هستند.
•    تا پایان سال 1398 بررسی توزیع کل کارگزاران بیمه کشور حاکی از آن است که تنها در 8 استان کشور (تهران، خراسان رضوی، اصفهان، مازندران، البرز، آذربایجان شرقی، فارس و یزد با سهم بین 4.1 الی 39.8 درصد و در مجموع با 80.4 درصد از سهم کل) تمرکز آنها بیشتر بوده، به نحوی که تعداد کارگزاران بیمه آنها از میانگین 31 کارگزاری برای هر استان بالاتر است. در مقابل، تعداد کارگزار در 23 استان دیگر 19.6 درصد سهم باقمانده را به خود اختصاص داده است.
•    تا پایان سال 1398 از تعداد کل کارگزاران بیمه فعال، حدود 81 درصد آنها دارای شخصیت حقیقی و 19 درصد دیگر دارای شخصیت حقوقی هستند.
•    تا پایان سال 1398 بررسی توزیع تعداد شعب در شرکت های بیمه حاکی از آن است که تمرکز شعب تنها در 10 شرکت بیمه ایران، آسیا، پاسارگارد، معلم، نوین، البرز، دانا، پارسیان، کارآفرین و سینا (با سهم بین 4.3 الی 15.9 درصد و در مجموع حدود 64.2 درصد سهم از شعب کل کشور) بالاتر بوده، به نحوی که تعداد شعب هر یک از آنها از میانگین 49 شعبه برای هر شرکت بالاتر می باشد. این درحالی است که برای دوره زمانی 1398-1385 شعب شرکت های بیمه رشدهای متفاوتی را تجربه کرده اند.
•    برای دوره زمانی 1398-1385 شعب شرکت های بیمه غیردولتی و در رأس آن شرکت بیمه پاسارگارد، رشدهای بالاتری را در در قیاس با شرکت بیمه ایران داشته اند.
•    تا پایان سال 1398 تمرکز شعب صرفاً در 10 استان تهران، مازندران، اصفهان، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی، گیلان، خوزستان، فارس، آذربایجان غربی و هرمزگان (با سهم 3.3 الی 15.6 درصد و در مجموع 55.2 درصد از سهم کل شعب) بالاتر است، به طوری که تعداد شعب هر یک از آنها از میانگین 42 شعبه برای هر استان بالاتر است.
•    بخش عمده حق بیمه تولیدی توسط کارگزاری ها و شعب صنعت بیمه نسبت به نمایندگی ها به دست می‌آید، اگرچه نرخ آن بین کارگزاری ها و شعب با نمایندگی ها در حال کاهش است.
در بخش دوم گزارش با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی به مدل یابی شعب و نمایندگی های بیمه برای سال-های 1398-1385 در استان های ایران پرداختیم. برای این منظور استان های کشور را به مثابه متغیرها در مدل در نظر گرفتیم. نتایج این بخش نشان داد که بار عاملی برای شعب و نمایندگی های بیمه دولتی بر روی دو عامل بارگذاری شد. عامل اول شامل استان های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، ایلام، بوشهر، چهارمحال بختیاری، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، خوزستان، زنجان، سیستان و بلوچستان، فارس، کردستان، کرمان، کهکیلویه بویراحمد، لرستان، مرکزی، هرمزگان و همدان و عامل دوم شامل استان های اصفهان، تهران، البرز، خراسان شمالی، سمنان، قزوین، قم، کرمانشاه، گلستان، گیلان، مازندران، و یزد شناسایی شدند. تحليل آمار و اطلاعات اين نتيجه نشان داد استان‌هایی در عامل دوم قرار گرفته‌اند كه مابه‌التفاوت متوسط رشد تعداد نمايندگي‌ها و شعب دولتي در آنها كمتر از ساير استان‌هاي مي‌باشد و گويي به شكل متوازن‌تري اين شعب و نمايندگي‌هاي دولتي در اين استان‌ها رشد داشته‌اند. بنابراين عامل اول را «شبكه فروش دولتي با رشد نامتوازن» و عامل دوم را «شبكه فروش دولتي با رشد متوازن» نام‌گذاری کردیم. اين در حالي بود كه بار عاملي براي شعب و نمايندگي‌هاي بيمه خصوصي نيز بر روي دو عامل بارگذاري شد ولي استان‌ها در عوامل متفاوت بودند. عامل اول شامل استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، اصفهان، البرز، ایلام، بوشهر، چهارمحال بختیاری، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، خوزستان، زنجان، سیستان و بلوچستان، سمنان، فارس، قزوین، کردستان، کرمان، کهکیلویه بویراحمد، کرمانشاه، گلستان، گیلان، لرستان، مازندران، مرکزی، هرمزگان، همدان و یزد و عامل دوم شامل استان‌های تهران، خراسان شمالی و قم معرفی شدند. مقایسه نتایج تحلیل آماری با تحلیل عاملی نشان داد استان‌هایی در عامل دوم قرار گرفته‌اند كه مابه‌التفاوت متوسط رشد تعداد نمايندگي‌ها و شعب خصوصی در آنها كمتر از ساير استان‌هاي مي‌باشد و گويي به شكل متوازن‌تري اين شعب و نمايندگي‌هاي خصوصی در اين استان‌ها رشد داشته‌اند. بنابراين عامل اول را «شبكه فروش خصوصی با رشد نامتوازن» و عامل دوم را «شبكه فروش خصوصی با رشد متوازن» تفسیر کردیم. با توجه به اینکه تعداد استان‌ها در شبکه فروش خصوصی با رشد نامتوازن بیشتر از شبکه فروش دولتی با رشد نامتوازن بود می توان عنوان داشت که شکاف متوسط رشد شبکه فروش بیمه‌های خصوصی در ایران گستردگی بیشتری دارد.