خلاصه مديريتي
با توجه به شرايط خاص حاکم بر کشور و چالش‌هاي جهاني موجود در صنعت بيمه، آشنايي و تسلط بر سيستم‌هاي تبادلات پولي جديد ضروري است. اين سيستم‌ها مي‌توانند برآوردکننده بسياري از نيازهاي کشور در صنعت‌هاي حساس و استراتژيک مانند بيمه اتکايي باشند. صنعت بيمه به عنوان يک صنعت پيشرو در استفاده از علوم روز دنيا و همچنين صنعتي مهم و تأثيرگذار که مورد هدف تهديدهاي خارجي بوده، نيازمند دارابودن بسترهاي لازم براي استفاده از ابزازهاي متنوع در شرايط حساس است. يکي از ابزارهاي نوين در مبادلات بين‌المللي، پول ديجيتال است که انواع مختلفي داشته و در سال‌هاي اخير توانسته با اختصاص حجم نسبتاً مناسبي از تراکنش‌هاي مالي، اقتصاد جهان را تحت تأثير خود قرار دهد. بيتکوين (يکي از انواع پولهاي مجازي) به عنوان يک نوآوري خلاقانه که توانسته در مدت زمان کوتاهي جايگاه تأثيرگذاري را در تراکش‌هاي مالي پيدا کند، ميتواند در موقع حساس و بحراني به عنوان ابزاري مناسب براي تراکنش‌هاي مالي در صنعت بيمه مورد استفاده قرار گيرد. استفاده از بيتکوين يا ساير پولهاي مجازي مي تواند فوايد زير را براي خريد قراردادهاي بيمه اتکايي داشته باشد:
1. قطع وابستگي صنعت بيمه (بخصوص بيمه اتکايي) به سيستم‌هاي مالي زير نظر اروپا و آمريکا،
2. قطع وابستگي صنعت بيمه (بخصوص بيم? اتکايي) به دلار و يورو،
3. بي‌تأثيرکردن تحريمها در تراکنش‌هاي مالي مربوط به خريد قرراداد بيمه اتکايي در هنگام انجام مبادلات مالي.
عدم وضع قوانين مناسب و به‌موقع ميتواند زيان‌هايي مانند زيان‌هاي ايجاد شده مانند در مواردي نظير گلدکوئست را داشته باشد. از طرفي عدم قانونگذاري درست و به موقع ميتواند پيامدهاي زير را به دنبال داشته باشد:
1. عدم امکان کنترل، هدايت، ايجاد اشتغال‌زايي پايدار
2. گسترش موضوع و عدم پذيرش چارچوب‌هاي قانوني معرفي شده توسط کاربران قديمي
3. خروج ارز و ضرر و زيان سرمايه‌گذاران به دليل عدم توانايي در پيش‌بيني قوانين وضع شده.
4. استفاده کاربران از روشهاي غير قانوني براي بازگرداندن سرمايه‌ها
در حالت کلي اگر صنعت بيمه براي خريد قراردادهاي اتکايي از بيتکوين استفاده کند و ناگهان با قوانيني مواجه شود که برنامه‌ريزي‌هاي گذشته را تحت تاثير قرار دهد ميتواند خسارات جبران ناپذيري به صنعت بيمه وارد کند. در اين مرود لازم به ذکر است که صنعت بيمه بايد تکليف خود را با قوانين داخلي به صورت واضح و روشن بداند تا بتواند به مبارزه با تحريم‌هاي خارجي بپردازد.
يکي ديگر از اهداف اين طرح بررسي ريسکهاي استفاده از بيتکوين در خريد قراردادهاي بيم? اتکايي مي‌باشد. ريسکهاي زير در خريد قراردادهاي اتکايي با استفاده از بيتکوين وجود دارد:
1- جديد بودن: به دليل بالابودن تراکنش‌ها در قراردادهاي اتکايي و عدم آشنايي کافي شرکتهاي بيمه‌گر اوليه و بيمه‌گر اتکايي، و همچنين عدم وجود موارد قبلي در استفاده از بيتکوين، نگراني‌ها و ممانعت‌هاي زيادي در استفاده از آن وجود خواهد داشت.
2- ناپايداري: با توجه به بالابودن تراکنش‌هاي قراردادهاي اتکايي، ناپايداري قيمت بيتکوين ميتواند تاثرات زيادي در معاملات داشته باشد.
3- عدم پذيرش عام و گسترده: اين محدوديت مانع امکان استفاده از اين پول در هر مکان و هر زماني ميشود. به اين ترتيب پيداکردن شرکتهاي بيمه‌گر اتکايي که امکان مبادلات مالي با بيتکوين را فراهم کنند امري بسيار دشوار است.
4- امکان گم‌شدن يا از بين رفتن کيف پول الکترونيکي وجود دارد: اگر چنين اتفاقي براي بيت‌کوين‌هاي موردنياز براي يک قرارداد بيم? اتکايي بيافتد، با توجه به بالابودن اين تراکنش‌ها، مبلغ بسيار بالايي از دست مي‌رود و ممکن است ضرر و زيان ناشي از اين امر قابل جبران نباشد.
5- نوسانات بالاي قيمت بيتکوين: اگر فرايند تهيه بيتکوين موردنياز در يک قرارداد بيمه اتکايي طولاني شود، اين امر ميتواند موجب زيان بالاي خريداران قراردادهاي بيم? اتکايي شود.
6- خريداران بيتکوين هيچ حمايتي نمي‌شوند: امکان مسدودکردن بيت‌کوين‌هاي ارسالي و درحقيقت دزديدن آنها براي شرکتهاي بين‌المللي وجود دارد.
7- ريسکهاي ناشي از نقص‌هاي فني ناشناخته: در صورتي که نقص‌هاي فني در تراکنش‌هاي بيتکوين ايجاد شود باعث از دست رفتن ثروت هنگفتي از خريداران بيم? اتکايي و يا فروشندگان اين قراردادها ميشود.
8- طراحي محدود: ممکن است بيتکوين مورد نياز براي خريد يک قرارداد بيمه اتکايي، به دليل حجم بالاي تراکنش‌ها، به سختي در زمان محدود قابل تهيه کردن باشد.
9- نداشتن فرم فيزيکي و ارزش ذاتي: اين ايراد علي‌رغم اينکه در پولهاي سنتي نيز وجود دارد ولي به دليل استفاده عام و گسترده از پولهاي سنتي و وجود پشتوانه قانوني مورد توجه قرار نمي‌گيرد ولي در پولهاي مجازي، به دليل جديد بودن آنها و عدم وجود چارچوب‌هاي قانوني مشخص، داراي اهميت است.
موارد بالا بايد مورد توجه سياست‌گذاران صنعت بيمه قرار گيرد تا با مديريت ريسکهاي موجود موانع را برداشته و امکان استفاده‌اي امن و مطمئن را براي شرکتهاي بيمه فراهم سازند.
براي بررسي بيشتر نحوه برخورد دولت‌ها با بيتکوين به بررسي وضعيت قانوني بيتکوين در برخي کشورها پرداخته شده است. در اين مرحله کشورهاي آمريکا، چين و آلمان مورد بررسي قرار گرفت. در کشور آمريکا سه تعريف متفاوت براي پول مجازي وجود دارد. اين تعاريف متفاوت توسط نهادهاي مختلف ارائه شده و هر کدام پول مجازي را به گونه‌اي تعريف کرده‌اند تا در چارچوب قوانينشان جايگاهي پيدا کند. تعاريف به اين صورت هستند:
1. فين‌سن (FinCen) اعلام کرد که پولهاي مجازي صرفاً ابزاري براي مبادله هستند.
2. سرويس درآمدهاي داخلي آمريکا (IRS) اعلام کرد که پول مجازي يک ابزار براي ذخيره ارزش است و آنرا به عنوان دارايي، براي مقاصد مالياتي، طبقه‌بندي کرد.
3. کميسيون بازرگاني آتي کالاي ايالات‌متحده (CFTC) پولهاي مجازي را به عنوان کالا در نظر گرفت.
کشور چين پول مجازي را ابزاري براي مبادلات مجازي ميداند و معاونت پارلماني وزارت دارايي آلمان تراکنش بيتکوين را ماليات‌پذير دانسته و نحوه محاسبه ماليات بيت‌کوين‌ها را ساليانه اعلام کرده است. در جدول 1. مقايسه کشورهاي ايران، آمريکا، آلمان و چين آورده شده است.
جدول1. مقايسه ويژگي‌هاي پول مجازي در ايران و کشورهاي منتخب
|
عنوان
|
ايران
|
آمريکا
|
آلمان
|
چين
|
|
وضعيت قانوني
|
نامعين
|
قانوني
|
قانوني
|
براي عموم آزاد است ولي براي بخش دولتي ممنوع است
|
|
استخراج
|
به عنوان صنعت پذيرفته شده
|
قانوني
|
قانوني
|
قانوني (فعال‌ترين کشور در استخراج است)
|
|
ماليات
|
ندارد
|
به عنوان ابزاري براي ذخيره ارزش در امور مالياتي در نظر گرفته ميشود
|
آنرا ماليات پذير مي‌دانند
|
نامشخص
|
|
ارائه کالا وخدمات
|
ندارد
|
دارد
|
دارد
|
دارد
|
|
خودپرداز بيت کوين
|
ندارد
|
دارد
|
ندارد
|
دارد
|
|
بلاک چين
|
ممنوعيتي اعلام نشده
|
قانوني
|
قانوني
|
قانوني
|
در پژوهش حاضر در چارچوب يافته‌ها و شاخص‌هاي تحقيقي - تحليلي نتايج عمومي زير نيز حاصل شده است:
- محدودسازي پول مجازي به دليل تحرک در فضاي مجازي و وجود ابزارهاي فناورانه متعدد در گوشي‌هاي هوشمند به‌سختي امکان‌پذير است، بنابراين به نظر مي‌رسد لزوم هدايت اين پديده نوظهور اولويت بيشتري داشته باشد.
- تجارب جهاني در مورد بيتکوين نشان مي‌دهد که پول مجازي در بيشتر کشورها نه به عنوان يک پول در گردش بلکه يک کالا مورد شناسايي قرار گرفته است، در اين قالب، به نظر مي‌رسد که اين موضوع ميتواند به عنوان يک نگاه پايه‌اي مورد توجه قرار گيرد.
- سرعت عمل بانک مرکزي ايران در وضع قوانين مناسب و استفاده از ظرفيت‌هاي موجود کشور و برنامه‌ريزي متوليان صنعت بيمه براي استفاده از بيتکوين در خريد قراردادهاي بيم? اتکايي و کنترل ريسکهاي بيتکوين امري ضروري است.
- با توجه به اهميت بحث شرعي در ايران علاوه بر موارد قانوني، بررسي محققان نشان داده که از نظر فقه فردي، منع شرعي براي پول‌مجازي وجود ندارد. از طرفيپ ديگر در مورد فقه حکومتي، جوانب به طور کامل بررسي شده و ممنوعيت يا عدم ممنوعيت اين پول‌ها بستگي به نظر دولت دارد.
- با توجه به اينکه هيچ شرکت بيمه اتکايي که بيتکوين را براي فروش قرارداد اتکايي بپذيرد، مشاهده نشد پس خريد قرارداد اتکايي به طور مستقيم توسط بيتکوين فعلا امکان‌پذير نيست در صورت تمايل شرکتها امکان انتقال وجه بدون هيچ مشکلي براي خريد قراردادهاي بيمه اتکايي با استفاده از بيتکوين وجود دارد.
- در صورتي که مشکل پيش روي خريد قرارداد اتکايي انتقال پول باشد، بيتکوين ميتواند ابزار مناسبي براي اين انتقال باشد. البته بايد توجه کرد که همچنان ريسکهاي اين انتقال را بايد در نظر گرفت و پيش‌بيني‌هاي لازم را انجام داد.
البته پيشنهاد خاص و پرکاربردي براي صنعت بيمه و بيمه اتکايي وجود دارد که با توجه و عملياتي کردن آنها ميتوان سود بالا براي صنعت بيمه و انعطاف پذيري بالا در مقابل تحريمها براي صنعت بيمه و بخصوص بيمه اتکايي ايجاد کرد.
1) بيمه مرکزي اقدامات قانوني لازم را براي امکان انتقال ارز با بيتکوين فراهم ساخته و ساختار انجام اين کار را مشخص کند (تعين مسئول انجام اين کار، نحوه اختصاص ارز، نحوه نگهداري بيتکوين و مذاکره با شرکت بيمه اتکايي خارجي)
2) امکان خريد قرارداد اتکايي با استفاده از بيتکوين از کشورهايي که قصد عدم تبعيت از تحريم‌هاي آمريکا را دارند بسيار آسان و امکان‌پذير بوده و فقط نياز به توافق بين دو شرکت خريدار و فروشنده دارد.
3) با توجه به اينکه سرمايه‌گذاري در بيتکوين بسيار سودآور و پر ريسک است، صنعت بيمه ميتواند در صورت مديريت صحيح، سود حاصل از نوسانات قيمت بيتکوين را در سبد سرمايه‌گذاري خود در نظر گرفته و با پيش‌بيني قيمت بيتکوين سود سرشاري را نصيب سهام‌داران خود نمايد.
4) استفاده از بلاکچين در صنعت بيمه ميتواند منافع زير را به دنبال داشته باشد:
a. بهبود مديريت تجربه مشتري و کاهش هزينه‌هاي عملياتي
b. کاهش زمان و هزينه جمع‌آوري داده‌ها و افزايش دقت در تاييد هويت مشتريان
c. دسترسي مستقيم به اطلاعات مشتريان و محاسبه آني حق‌بيمه و ارزيابي ريسک و جلوگيري از کلاهبرداري
d. طراحي قراردادهاي بيمه‌اي متقابل و همتا به همتا
با بررسي‌هاي انجام‌شده در مورد خريد قراردادهاي اتکايي توسط بيتکوين چند عامل مهم مانع خريد اين قراردادها است که اين عوامل ميتواند با عدم تبعيت از تحريم‌هاي آمريکا توسط کشور ارائه دهنده قرارداد اتکايي بي‌تاثير شود.
1. قراردادهاي اتکايي، قراردادهايي بين‌المللي هستند به همين دليل لازم است تا خريدار و فروشنده به طور کامل احراز هويت شوند. بر اين اساس و عدم وجود شفافيت در تراکنش‌هاي بيتکوين امکان خريد چنين قراردادهايي با استفاده از بيتکوين مشکل ميشود.
2. وجود قوانين ضدپول‌شويي (FATF) مانع ديگري در برابر خريد قراردادهاي اتکايي با استفاده از بيتکوين است.
3. قانون ديگري که مانع خريد چنين قراردادهاي اتکايي با استفاده از بيتکوين ميشود قانون U-turn است. طبق اين قانون هرگونه استفاده از دلار در نظام بانکي در هر کجاي جهان نيازمند اخذ مجوز لازم از نظام بانکي آمريکاست. بر اين اساس فروش يک قرارداد اتکايي بين المللي به ايران بدون مجوز دولت آمريکا ميتواند مشکل داشته باشد.
4. قانون ديگري که باعث ايجاد نگراني در استفاده از بيتکوين ميشود قانون حمايت از افشاکنند? تخلف است. با وجود اين قانون اگر ايران در خريد قرارداد بيمه اتکايي تخلفي انجام دهد بايد بسيار نگران افشا شدن اين تخلف باشد.
آخرين نکته بررسي سود موجود در مشارکت حقيقي در فرآيند استخراج مي‌باشد که توجه به اين سود در صنعت بيمه توصيه نم‌يشود زيرا فرآيندي زمان‌بر بوده و نمي‌تواند در موقع نياز کارآيي داشته باشد.