سنجش سرمایه اجتماعی صنعت بیمه ایران

خلاصه مدیریتی

جهان پس از دهه 1970 شاهد چرخشی رویکردی در نظریات توسعه سنتی با تکیه صرف بر ابعاد اقتصادی بود. در این رویکرد نوین، توجه به انسان، اجتماع و فرهنگ در تحلیل‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای یافت. به‌عبارت دیگر، بیشتر عوامل اجتماعي و فرهنگی و در حقیقت، همه عوامل مؤثر بر استانداردهای زندگی مورد توجه قرار گرفت و در این تغییر رويكرد نظري، مقوله سرمايه اجتماعي بسيار اهمیت یافت. این تغییرات در صنعت بیمه نیز به‌عنوان یکی از ارکان اقتصاد در کشورها مد نظر قرار گرفته و در سال‌های اخیر رویکردهای اجتماع‌محور در این صنعت بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین اگرچه شاید در نگاه اول تصور شود بیمه بیشتر یک کنش اقتصادی است، اما واقعیت این است که هم‌زمان با نگاه اقتصادی به صنعت بیمه نباید از ابعاد اجتماعی و توجه به جهان اجتماعی مشتریان در جامعه‌ جدید مخاطره‌آمیز و الزامات آن غفلت کنیم. مطالعات نشان می‌دهد کاهش سرمایه اجتماعی از طریق افزايش هزينه‌هاي تولید و توزیع، تاثیر منفی بر عملكرد بنگاه‌هاي اقتصادي دارد. هم‌چنین، ارتقای سطح سرمایه اجتماعی در جوامع می‌تواند باعث ارتقای میزان استقبال مردم از بیمه‌ها شود.

تئوری سرمایه اجتماعی، سرمایه را به‌عنوان منابع ارزشمندی تصویر می‌کند که بازدهی را برای بازیگران فردی و جمعی جامعه فراهم می‌کند. هدف اصلی در توسعه مفهومی سرمایه‌اجتماعی این است که این سرمایه در روابط اجتماعی موجود است و تولید آن فرایندی است که در آن «ارزش اضافی» از طریق سرمایه‌گذاری در روابط اجتماعی ایجاد می‌شود. در میان اندیشمندان اتفاق نظر وجود دارد که سرمایه اجتماعی دقیقاً بین افراد و روابط آن‌ها ریشه دارد و در ساختار سطح متوسط یا شبکه‌های اجتماعی وجود دارد. یعنی بازیگران منفرد و روابط آن‌ها اساس سرمایه اجتماعی را تشکیل مي‌دهند و این روابط برای افراد و هم‌چنین در سطح کلان پیامدهای زیادی دارد. در واقع، سرمایه اجتماعی با هر نوع سرمایه فیزیکی یا انسانی متفاوت است. برخلاف سرمایه فیزیکی کاملاً ملموس (ذاتی اشیا مادی) یا سرمایه انسانی کمتر ملموس (مهارت‌ها و دانش)، سرمایه اجتماعی ملموس نیست زیرا تنها در روابط بین افراد وجود دارد. با این حال، مانند سایر اشکال سرمایه، مولد است. اما با توجه به کارکردهای بالقوه آن، سرمایه‌ اجتماعی را به زبان اقتصاد می‌توان کالایی عمومی در نظر گرفت که اتفاقا هر چقدر بیشتر مصرف شود بصورت تصاعدی ارزش (کیفیت) و مقدار (کمیت) بیشتری پیدا می‌کند.

با توجه به اهمیت و نقش این مفهوم در حوزه اقتصاد، در پژوهش حاضر به سنجش سرمایه اجتماعی صنعت بیمه ایران پرداخته شده است. این پیمایش کمّی، با استفاده از ابزار پرسشنامه، در محیط برخط (آنلاین و اینترنت) اجرا شده است. جامعه آماری این پژوهش کلیه افراد بالای 18 سال کشور بوده‌اند و حجم نمونه نیز 1091 نفر بوده است.

در این پژوهش به تأسی از آرای بوردیو، پاتنام، فوکویاما و ولکاک و نارایان سرمایه اجتماعی در دو بعد اعتماد و مشارکت مدنی عملیاتی و سنجش شده است. هم‌چنین با توجه به اهمیت نوع روابط و وابستگی‌های بیمه‌ای مشتریان در این پژوهش، انواع پوشش بیمه‌ای، نحوه دریافت اخبار بیمه، رضایت از کارکنان بیمه، نگرش نسبت به مسئولیت اجتماعی بیمه و ارزیابی پاسخ‌گویان از صنعت بیمه نیز سنجش شده است.

به‌جز متغیرهای در سطح سنجش اسمی، تمامی متغیرهایی که در تحلیل‌ها وارد شده‌اند، در بازه 0 تا 10 استاندارد شده‌ و شاخص‌های مرکزی و پراکندگی اعلام شده در کل گزارش در این بازه قابل تحلیل هستند. مهم‌ترین یافته‌های پژوهش حاضر را می‌توان به شرح زیر عنوان کرد:

یافته‎های توصیفی نشان می‎دهد که مردان سهم بیشتری از نمونه پژوهش دارند و 7/83 درصد از پاسخ‌گویان مرد هستند. هم‌چنین میانگین سنی برابر با 25/40 سال است و 5/81 درصد پاسخگویان دارای تحصیلات دانشگاهی هستند. اغلب پاسخگویان (6/79 درصد) از جمعیت فعال کشور بوده و در زمان گردآوری داده‎ها مشغول به کار و 3/83 درصد از آنان نیز متاهل بوده‌اند. از میان استان‌های کشور نیز تهران بیشترین تعداد نمونه را به خود اختصاص داده است و 1/34 درصد از پاسخگویان ساکن تهران هستند.

- پاسخ‌گویان در این پژوهش، رضایت نسبی و کمی بیش از متوسط (میانگین 12/6) از برخورد کارکنان بیمه ابراز داشته‌اند.

- میانگین نمره «نگرش نسبت به مسئولیت اجتماعی بیمه» برابر با 36/5 بوده است که نشان‎دهنده نگرش در حد متوسط مثبت آنان نسبت به اهمیت نقش بیمه در اجتماع است. این عدد در جامعه آماری پژوهش حاضر، نشان می‌دهد که بیمه برای توفیق و رشد روزافزون خود نیازمند ارتقای سطح آگاهی و تغییر نگرش افراد به بیمه و کارکردهای آن است. هم‌چنین برای بیش از 70 درصد مردم ایران بیمه سهم و نقش مهمی در توسعه کشور و تحقق عدالت اجتماعی دارد و این خود نوعی سرمایه نمادین مطابق نظر بوردیو برای صنعت بیمه است.

- سرمایه اجتماعی در این پژوهش با استفاده از دو بعد اعتماد و مشارکت مدنی سنجش شده است.

o میانگین نمره 66/4 برای اعتماد به بیمه در میان پاسخگویان، نشان از اعتماد در حد متوسط آنان به بیمه دارد که با توجه به این‌که بیمه ‌نوعی سرمایه‎گذاری برای آینده است، برای جلب مشتریان و به تبع آن رشد و ارتقای صنعت بیمه به‌ویژه در بخش بیمه‎های اختیاری نیاز به ارتقای سطح اعتماد است.

o اعتماد پاسخ‌گویان به بیمه‌های دولتی کمی بیشتر از بیمه‌های خصوصی است اما اکثریت آنان به هر دو نوع بیمه اعتماد دارند.

o مشارکت مدنی در میان پاسخ‌گویان میانگینی حتی پایین‌تر از اعتماد و برابر با 5/4 دارد که در حد متوسط ارزیابی می‌شود.

- در نمونه بررسی شده در این پژوهش، سرمایه اجتماعی صنعت بیمه دارای میانگینی برابر با  59/4 است که در حد متوسط رو به پایین است. این موضوع می‎تواند تبعات زیادی برای صنعت بیمه داشته باشد و نیازمند توجه برنامه‎ریزان است، زیرا همان‌گونه که رشد سرمایه اجتماعی می‎تواند موجب پیشرفت صنعت بیمه شود، می‎تواند به‌عنوان مانعی در برابر رشد این صنعت نیز عمل کند.

- تفاوت مشاهده شده در میانگین متغیرهای سرمایه اجتماعی و ابعاد آن و هم‌چنین نگرش نسبت به مسئولیت اجتماعی بیمه به تفکیک جنس و وضع فعالیت معنادار بوده است. زنان در نمونه حاضر، اعتماد بیشتر، مشارکت مدنی بالاتر، سرمایه اجتماعی بالاتر و در نهایت نیز نگرش مثبت‌تری به مسئولیت اجتماعی بیمه‌ها داشته‌اند. هم‌چنین افراد شاغل میانگین مشارکت مدنی بالاتر، سرمایه اجتماعی بالاتر و نگرش مثبت‌تری به بیمه ابراز داشته‌‎اند.

- نتایج آزمون‌های آماری و یافته‎های تحلیلی نشان از رابطه آماری معنادار میان همه متغیرهای پژوهش و سرمایه اجتماعی و ابعاد آن دارد. سرمایه اجتماعی رابطه مستقیم و خیلی قوی با نگرش نسبت به مسئولیت اجتماعی بیمه و میزان رضایت پاسخ‌گویان از برخورد کارکنان بیمه دارد. بر این اساس اگر سازمان‎های بیمه‎ای در جهت ارتقای سطح اعتماد مشتریان بکوشند و آنان را به مشارکت بیشتر ترغیب کنند، می‌توان امیدوار بود که حتی میزان رضایت آنان از برخورد کارکنان ارتقا یافته و در نهایت نیز نگرش مثبت‌تری به صنعت بیمه و مسئولیت‎های اجتماعی آن داشته باشند.