بررسی تجربه هند در ارائه طرح‌های بازنشستگی خرد

خلاصه مدیریتی

بخش غیررسمی کار، ایفاگر نقشی ضروری در دنیای اقتصاد است و یک موضوع مهم در کشورهای در حال توسعه این است که چگونه می‌توان مشارکت‌کنندگان در بخش غیررسمی را به پس‌انداز و برنامه‌ریزی برای بازنشستگی واداشت؛ چرا که اکثر آن‌ها فاقد هرگونه ترتیباتی برای بازنشستگی خود هستند. این افراد اغلب فاقد درآمد مستمر و ثابت بوده و اکثرا سواد پایینی دارند. هم‌چنین مسائل و هزینه‌های روزمره آن‌ها زیاد و درآمدشان کم است و ممکن است کفاف این هزینه‌ها را ندهد، بنابراین پس‌انداز و آماده شدن برای دوران بازنشستگی برایشان اولویتی ندارد.

یکی از راهکارهایی که برای پوشش این قشر در برخی کشورها پیاده‌سازی شده، ارائه طرح‌های بازنشستگی خرد است و کشورهای مختلف اشکال مختلفی از سیستم‌های بازنشستگی خرد دارند. هند یکی از کشورهایی است که در ارائه این طرح‌ها پیشگام بوده و پیشرفت و تجربیات زیادی داشته است.

مفهوم «بازنشستگی خرد» به معنی پس‌اندازهای بلندمدت برای افراد شاغل کم‌درآمد بخش غیررسمی کار است که هدف آن کسب امنیت مالی در سنین کهنسالی و ارائه یک جریان درآمدی، هم‌زمان با شروع دوران کاهش امکان کسب درآمد است.

یکی از عوامل مهم توجه دولت‌ها به ارائه طرح‌های بازنشستگی خرد، وضعیت جمعیت‌شناختی و روندهای جمعیتی هر کشور است. افزایش امید به زندگی، کاهش زاد و ولد و افزایش جمعیت سالمند، از جمله شاخص‌های جمعیتی هستند که می‌توانند محرک ارائه طرح‌ها و محصولات این‌چنینی باشند. این وضعیت در هند هم وجود داشته و به‌جز بالا بودن سهم جمعیت نیروی کار غیررسمی، اصلی‌ترین دلیل برای راه‌اندازی طرح‌های بازنشستگی خرد بوده است.

ماهیت انواع طرح‌های بازنشستگی خرد شامل سهم مشارکت معین[1] و مزایای معین[2] است و به طور معمول در مورد بازنشستگی‌های خرد هیچ حامی مالی وجود ندارد. مشارکت دولت به عنوان حامی مطلوب است، اما ممکن است به دلیل محدودیت‌های بودجه‌ای امکان‌پذیر نباشد. بنابراین، یک طرح بازنشستگی خرد معمولا با ماهیت سهم مشارکت معین طراحی می‌شود.

یک طرح بازنشستگی خرد دارای مرحله انباشت مجزا و همچنین مرحله پرداخت است. بعد از مرحله انباشت، پرداخت صورت می‌گیرد که در بیشتر موارد پس از بازنشستگی آغاز می‌شود. در این مرحله، اعضا به صورت یکجا یا به صورت مرحله‌ای، از صندوق بازنشستگی درآمد دریافت می‌کنند.

ویژگی‌های محصول: محصول بازنشستگی خرد باید طوری طراحی شود که محدودیت‌ها و نیازهای گروه‌های کم‌درآمد را در نظر بگیرد. از جمله ویژگی‌های این طرح‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- انعطاف‌پذیری در زمینه پرداخت سهم مشارکت (حق بیمه)

- جمع‌آوری آسان سپرده‌ها[3]

- پرداخت سپرده‌های کم‌ارزش و متناوب

- پیچیده نبودن محصول

- بازه زمانی بلندمدت

مدیریت ریسک: در مرحله پرداخت، ریسک‌های طول عمر، سرمایه‌گذاری و تورم باید مورد توجه قرار گیرند. علاوه بر این، مزایای بازماندگان و بیمه ازکارافتادگی نیز ضروری است.

کانال توزیع: موسسات مالی خرد، مهم‌ترین کانال برای توزیع این محصولات هستند. زیرا به بخش‌های هدف مشابهی از جمعیت پاسخ می‌دهند و از طریق جلسات منظم با مشتری در خانه یا محله‌شان فعالیت می‌کنند. کانال‌های دیگر شامل بانک‌های پس‌انداز اداره پست[4]، ارتباط بانکی گروه خودیاری[5] (تشکیل گروه خودیاری و ارتباط با بانک‌های تجاری جهت تامین مالی) هستند.

مهم‌ترین مسائل موسسات مالی خرد در اداره طرح‌های بازنشستگی شامل مدیریت مالی و سرمایه‌گذاری، ثبت سوابق، ارتباطات، تهیه صورت‌های مالی و گزارش‌ها، ارائه آموزش‌های مالی مناسب به مشتریان و افزایش سواد مالی آنها هستند.

پیشنهادات: برای امکان‌پذیر شدن ارائه طرح‌های بازنشستگی خرد، انجام برخی اقدامات ضرورت دارد:

- بررسی وضعیت اقتصادی و جمعیت‌شناختی

- مقررات‌گذاری مناسب بازنشستگی‌های خرد

- راه‌اندازی و توسعه موسسات مالی خرد

- استفاده از فناوری‌های پرداخت خودکار مانند تلفن‌های همراه، ATM، پرداخت اینترنتی و کارت‌های هوشمند

- ارائه آموزش مالی

- طراحی محصولات و طرح‌های ساده و انعطاف‌پذیر

[1] Defined Contribution

[2] Defined Benefit

[3] Deposits

[4] Post saving banks

[5] Self-help Groups