جداول عمر کشور در سال 1395 بر اساس آمارهای ثبت مرگ در ایران

خلاصه مديريتي
ايران بزرگترين تحولات جمعيتي خود را طي نيم قرن گذشته تجربه کرده است. بيشترين کاهش در سطح مرگ ومير، بزرگترين و سريعترين کاهش در سطح باروري، که از نظر سرعت کاهش در دنيا بي مانند بوده، و بزرگترين جريان هاي مهاجرتي کشور در سال هاي دهه 1340 به بعد رخ داده است. در حالي که برآورد شده است که اميد زندگي ايران تا اين دهه به سختي به 40 سال مي رسيده، تقريباً همه برآوردهاي اخير نشان مي دهند که اين شاخص در حال حاضر در حدود 75 سال قرار دارد. تجربه و نظريه تأييد مي-کند که اين کاهش، هرچند کندتر، ادامه خواهد داشت و احتمالاً تا ميانه قرن بيستم ميلادي از مرز 80 سال عبور خواهد کرد. بنابراين سطح و الگوي مرگ ومير در ايران لااقل در نيم قرن اخير ثابت نبوده و در آينده نيز ثابت نخواهد ماند. افزون بر اين بسياري از مطالعات و تحقيقات انجام شده نشان مي دهد که الگوي سني مرگ در ايران با بسياري از جوامع ديگر متفاوت و داراي مشخصه هاي مميز و پويايي است. براي نمونه تا پيش از آغاز دهه 1390 سوانح غيرعمد و در اين گروه سوانح و حوادث ترافيکي و تصادفات جاده اي همواره يکي از علل مهم دوم يا سوم در مرگ ومير مردان و زنان ايراني بوده و در نيمه اول دهه 1390 حدود يک سوم کاهش داشته و به مقام سوم و چهارم در الگوي مرگ ومير ايران است. بنابراين با در نظر گرفتن اين که بيشتر فوت شدگان در اثر سوانج جاده اي مرد و در سنين جواني (عمدتاً 15 تا 35 سال) هستند، همين وجه مميزه مرگ ومير کافي است تا وضعيت و تغييرات الگوهاي سني- جنسي و ترکيب علل مرگ ومير در ايران را متمايز و متفاوت کند. ويژگي هايي که بي اطلاعي از آن مي تواند در محاسبات بيمه اي صنعت بيمه (به ويژه در بيمه عمر) اريب قابل توجه و کم برآوردي در خسارات را موجب شود. تا اوايل دهه 1380 اطلاعاتي که بتوان بر مبناي آن الگوي سني- جنسي مرگ ومير ايران را مورد بررسي و مطالعه قرار داد، موجود نبود. اما از اين دهه به تدريج اطلاعات تفصيلي مرگ در دو نظام ثبت وقايع حياتي (سازمان ثبت احوال کشور) و ثبت بهداشتي (وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي) توليد و براي اين سال ها (توسط نظام ثبت بهداشتي) و براي سال هاي 1375 به بعد (توسط سازمان ثبت احوال کشور) در دسترس محققين قرار گرفت. دسترسي به چنين داده هائي کافي بود تا تعدادي پژوهش بر روي اين داده ها صورت گيرد و در نتيجه روزنه هاي اميدي براي ساختن جدول عمر ايراني و زوايايي از واقعيات مرگ ومير در ايران روشن شود. در حالي که پيش از اين مطالعات مرگ ومير بر اساس برآورد رقمي از يک نرخ مرگ ومير يا برآوردي از يک رقم اميد زندگي (معمولاً اميد زندگي در بدو تولد) و سپس استخراج جدول عمر از الگوهاي استانداردي انجام مي شد که امروزه ثابت شده به هيچ وجه منطبق بر الگوي سني- جنسي مرگ ومير در ايران نيستند.
با وجود ارزش انکارناپذير داده هاي توليد شده توسط نظام ثبت رويدادهاي جمعيتي، هنوز پوشش اين اطلاعات به اندازه اي نيست که بتوان نرخ هاي مرگ ومير را با استفاده از آن و با اطمينان و بدون هرگونه ارزيابي و تصحيحي، محاسبه و بر اساس ين نرخ ها جدول عمر ايران را توليد کرد. اين کار نه تنها ممکن بلکه با استفاده از روش هاي متعددي که توسعه داده شده است، به آساني قابل انجام است. در اين تحقيق همه داده هاي مورد استفاده پيش از اين که براي محاسبه نرخ مرگ و ساختن جدول عمر مورد استفاده قرار گيرند، ارزيابي شده و پس از تصحيح مورد نياز به کار بسته شده اند. نتايج نشان مي دهد که در سال-هاي 95-1390 پوشش ثبت جاري فوت در کشور حدود 83% است که به اين معني است که تقريباً 17 درصد از فوت ها در سالي که رخ مي دهند، ثبت نشده است. کم ثبتي فوت کودکان و سالمندان سهم مهمي از اين کم ثبتي را در بر مي گيرد. براساس نتايج اين تحقيق، در اين دوره ثبت فوت مردان در مناطق شهري و روستائي کشور به ترتيب حدود 95% و 70% و ثبت فوت زنان به ترتيب 85% و 62% به دست آمده است. مقايسه اين ارقام با پوشش ثبت فوت در دوره مشابه قبل (90-1385)، که در مناطق شهري براي مردان حدود 90% و براي زنان حدود 85% بوده، نشان دهنده بهبود براي مردان و ثبات براي زنان شهري است. اين رقم در دوره 90-1385 براي مردان و زنان روستائي به ترتيب حدود 75% و 72% بوده که آشکارا کاهش دقت داده هاي ثبتي فوت را در فاصله اين دو دوره نشان مي دهد. علل متفاوتي را مي توان براي اين تغيير ذکر کرد و به نظر مي رسد پرداخت يارانه نقدي احتمالاً يکي از دلايل تعلل و تأخير در ثبت فوت در نقاط روستائي باشد که به علت عدم وجود اجبار رسمي (به خاطر سامان نايافتگي گورستان ها در نقاط روستائي) امکان اين تعلل وجود دارد. يافته ها نشان مي دهد که هر مولود زنده به دنيا آمده در سال 1395، به شرط ثبت ماندن شرايط زيست، مي تواند انتظار داشته باشد که حدود 8,74 سال، اگر پسر باشد حدود 2,73 سال و اگر دختر باشد حدود 2,76 سال عمر کند. تفاوت مناطق شهري و روستايي در مقدار اميد زندگي در بدو تولد براي مردان حدود يک سال و براي زنان حدود 2,1 سال است.