بررسی دلایل عدم خرید بیمه‌نامه شخص ثالث توسط موتورسواران شهر تهران

خلاصه مدیریتی

سازمان بهداشت جهاني پیش‌بیني کرده است که تا سال 2020 حوادث ترافیکي ششمین عامل مرگ در سراسر جهان و دومین علت سال‌هاي از دست رفته عمر به دلیل ناتواني در کشورهاي در حال توسعه می‌گردد. طبق گزارشات سازمان بهداشت جهانی بیش از 90 درصد حوادث جاده‌ای در کشورهای کم‌درآمد و کشورهایی با درآمد متوسط می‌باشد. البته در کشورهایی با درآمد بالا‌، افرادی که از پیشینه‌های اجتماعی پایین‌تری برخوردارند احتمال این‌که درگیر سوانح ترافیکی شوند‌، بیشتر است. همچنین بر اساس این گزارش افرادی که بین 15 تا 44 سال سن دارند‌، 48 درصد از حوادث و تلفات جهانی در جاده‌ها را تشکیل می‌دهند. حدود سه چهارم (73 درصد) از کل تلفات جاده‌ای در میان مردان جوان زیر 25 سال رخ می‌دهد.
برآورد شده ‌است که رانندگان موتورسیکلت چیزي در حدود 14 درصد از کل مرگ‌و‌میرهاي ترافیکي جهان را به خود اختصاص داده‌اند. به نظر مي‌رسد افزايش روزافزون تعداد موتورسیکلت‌ها‌، در نتیجه اين عوامل صورت گرفته است: بهبود در صنعت خدمات‌، رونق اقتصادي و جمعیت جوان. از اين رو‌، اولويت اول و بسیار مهم کشورهاي دنیا انجام اقدامات در جهت کاهش مرگ‌و‌میرهاي ناشي از حوادث ترافیکي مربوط به موتور‌سواران مي‌باشد.
به دلیل گسترش شهرنشینی و نیاز به وسایل حمل و نقل، تصادفات یکی از مسائل ناگريز پیرامون آن به شمار می‌رود. در این بین صنعت بیمه یکی از مسیرهایی است که به واسطه آن امکان مدیریت پیامدهای ناشی از تصادفات فراهم خواهد ‌شد. یکی از انواع بیمه، بیمه شخص ثالث است که دارنده وسیله نقلیه را در برابر خسارت‌های وارده به مال و جان افراد تحت حمایت قرار می‌دهد. این در حالی است که نداشتن پوشش بیمه‌ای برای چند میلیون موتورسوار معضلی است که علی‌رغم چندین بار بخشودگی جریمه، تعویق در خرید بیمه‌نامه حل نشده است و کماکان یکی از معضلات چند دهه اخیر صنعت بیمه می‌باشد. هدف از مطالعه حاضر، شناسایی علل عدم خرید بیمه‌نامه اجباری شخص ثالث توسط موتورسواران و ارائه راهکارهای مناسب برای مقابله با آن می‌باشد. در همین راستا پس از توضیح در خصوص شاخص‌ها و گویه‌های مورد سنجش به بررسی وضعیت بیمه موتور سیکلت در ایران و واکاوی قانون بیمه شخص ‌ثالث مصوب 29/2/1395 در ارتباط با برخورد سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با دارندگان وسایل نقلیه فاقد بیمه‌نامه از جمله موتور‌سیکلت پرداخته شده است. بر اساس گزارشات دریافتی از سامانه سنهاب بیمه مرکزی‌، آمار تعداد بیمه‌نامه صادره‌، حق‌بیمه عاید‌شده و خسارت واقع‌شده موتورسیکلت در سال 1396 به شرح زیر می‌باشد:

آمار تعداد بیمه‌نامه صادره‌، حق بیمه عاید شده و خسارت واقع شده موتورسیکلت در سال 1396

منبع:گزارشات دریافتی از سامانه سنهاب بیمه مرکزی‌، 1396

لازم به توضیح است به دلیل عدم اتمام قراردادهاي سال 1396 نتایج ارائه شده در خصوص خسارات، حداقلی است و مسلماً بعد از احصاء تمام خسارت‌ها، رقم ذکر شده در جدول تشدید خواهد شد.
همچنین بر اساس آمارهای دریافتی از پلیس راهور ناجا‌، در سال 1396‌، 11.737.340 دستگاه موتور‌سیکلت ثبت شده ‌است که با توجه به آمار بیمه‌نامه صادره در همان سال (1.308.096 فقره)‌، 10.429.244دستگاه موتور‌سیکلت ‌معادل 85/88 درصد‌، فاقد بیمه‌نامه‌اند که این موضوع ریسک بزرگی را به جامعه تحمیل می‌نماید و جدیت پليس را در جلوگیری از تردد موتور سیکلت‌های فاقد بیمه‌نامه ‌طلب می‌کند.
در این میان درصد متوفیان موتورسیکلت به کل متوفیان به‌دلیل تصادفات رانندگی از 5/21% در سال 1392 به 1/24% در سال 1396 رسیده‌ است. این افزایش ناشی از عوامل متعددی از جمله عدم توجه به مقررات راهنمایی و رانندگی‌، عدم استفاده از تجهیزات ایمنی از جمله کلاه ایمنی‌، استفاده از موتورسيكلت‌ها به عنوان وسيله ‌حمل‌و‌نقل و غیره می‌باشد. درصد تعداد تصادفات جرحی موتور‌سیکلت به کل تصادفات جرحی درون شهری در سال 1396‌، 48درصد گزارش شده ‌است. به عبارتی نزدیک به نیمی از تصادفات جرحی درون شهری‌، به موتور‌سیکلت ‌اختصاص دارد‌، که این رقم بسیار بالایی است و میزان آن در تصادفات جرحی برون شهری به 27 درصد در مقابل 63 درصد در سال 1396 رسیده‌ است.
سپس به مقایسه آماری در خصوص حوادث جاده‌ای و گروه استفاده‌کننده (کاربر) به تفکیک دوچرخه‌سواران‌، موتور‌سیکلت‌سواران‌، سرنشینان خودرو‌، عابرین پیاده و سایر‌، در 16 کشور منتخب‌ پرداخته شده‌است.
در بخش بعدی از پژوهش به تجزیه و تحلیل آماری عوامل عدم خرید بیمه‌نامه اجباری شخص ثالث توسط موتورسواران شهر تهران پرداخته شده است؛ بر اساس یافته‌های به دست آمده، ضعف آگاهی درباره تعهدات و امتیازاتی که بیمه‌گران به بیمه‌گذاران ارائه می‌دهند در کنار مشکلات مالی افرادی که دارای موتورسیکلت هستند از جمله عواملی است که موجب شده تا میزان تمایل به خرید بیمه شخص ثالث پایین بیاید. عدم ادراک ریسک از عوامل دیگری بوده که در نهایت بر میزان عدم ابتیاع بیمه موثر بوده است. بازنگری در میزان و نوع پرداخت حق‌بیمه توسط دارندگان وسایل نقلیه به تفکیک موقعیت مالی عمومی طیف‌های مختلف در کنار گسترش آگاهی عمومی از خطر و مدیریت خطر به واسطه رسانه‌ها و به طور چهره به چهره از مواردی است که می‌تواند امکان افزایش احتمال بیمه نمودن افراد را بالا ببرد. اساساً عدم تهیه پوشش بیمه‌ای برای وسایل نقلیه و به خصوص موتورسیکلت موضوعی یک بعدی و یک وجهی نیست و به عوامل بسیار زیاد و متعددی وابسته است.
روش پژوهش حاضر به صورت کمی با ابزار پیمایش در میان موتورسواران شهر تهران در بازه زمانی شهریور تا مهر 1396 انجام شده‌ است. نمونه‌گیری به‌صورت هدفمند از میان موتورسواران در نقاط پر تردد شهر که بیشترین میزان موتورسواران هر روزه در طی سال را در بر می‌گیرد. بر اساس مشاهدات نگارندگان و تایید پلیس معابر در سطح شهر تهران انتخاب و انجام شده است. 400 نفر موتورسوار از طریق فرمول مورگان به دست آمده است و در نهایت از بین 450 پرسشنامه توزیع شده تعداد 392 پرسشنامه تکمیل شده جمع‌آوری و مورد بررسی و بهره‌برداری قرار گرفته است.
با توجه به پراکندگی حضور موتورسواران در سطح شهر تهران پرسشنامه در مناطق نارمک، ونک، تجریش، بازار تهران، صادقیه، پونک، شهرآرا و میدان آزادی توزیع و تکمیل شده است. هم‌چنین داده‌های پژوهش با استفاده از نرم افزار SPSS پردازش، توصیف و تحلیل شده‌است.
جامعه آماری پژوهش حاضر متشکل از مردان است که حداقل سن پاسخ‌گویان 21 سال و حداکثر 57 سال با میانگین سنی 35 سال بوده است. از کل نمونه، 18 درصد دارای گواهینامه و 81 درصد بدون گواهی‌نامه رانندگی بودند. بیش از 95 درصد پاسخگویان فاقد بیمه‌نامه و تنها نزدیک به 4 درصد بیمه داشتند.
تحلیل‌های آماری حاکی از آن است که بین سوالات مربوط به ادراک خطر، مدیریت خطر، میزان آگاهی از مزایای بیمه شخص ثالث، قانون‌مندی، وضعیت اقتصادی همبستگی وجود دارد. لذا فرضیه‌های مربوطه که شامل وجود رابطه بین عدم خرید بیمه‌نامه و هر یک از موارد ذکر شده می‌باشد مورد تأیید قرار گرفته بنابراین در مجموع می‌توان به این نتیجه رسید که افرادی که درک پایینی از خطر و پیامدهای آن دارند کمتر بیمه شخص ثالث برای موتور سیکلت خود خریداری می‌نمایند. هر چه میزان توانمندی افراد در مدیریت خطر بیشتر باشد، راکبان موتورسیکلت ‌بیشتر بیمه شخص ثالث برای موتور سیکلت خود خریداری می‌نمایند و در مقابل هر چه مدیریت افراد بر مخاطرات ناشی از حادثه کمتر باشد اخذ بیمه شخص ثالث توسط ایشان کاهش خواهد یافت. در صورت پایین بودن میزان آگاهی اشخاص از مزایای بیمه شخص ثالث، بیمه کردن توسط ایشان نیز هرچند اندک اما کاهش خواهد داشت. کسانی که قانون‌گریز می‌باشند، از خرید بیمه‌نامه شخص ثالث خودداری می‌نمایند. در صورت پایین بودن میزان بار مالی اخذ بیمه‌نامه شخص ثالث و بهبود وضعیت اقتصادی راکبان موتورسیکلت، بیمه کردن توسط ایشان نیز (تا حد کمی) افزایش خواهد داشت.
همچنین بر اساس نتایج به دست آمده، بیش از نیمی از پاسخگویان مورد بررسی اظهار داشتند که شرکت‌های بیمه‌ای به تعهدات خود به خوبی عمل می‌کنند. به عبارتی سطحی از اعتماد و نگرش مثبت به شرکت‌های بیمه‌گر وجود دارد، که همین نقطه قوتی برای ترغیب اشخاص بیشتری برای بیمه کردن به حساب می‌آید و می‌توان از تجربه‌های موفق اشخاص دریافت‌کننده بیمه برای جذب افراد دیگر بهره برد و در مورد این‌که آیا پلیس به موتورسوارها احترام می‌گذارد یا خیر؛ تقریبا نزدیک به 50 درصد پاسخگویان معتقدند بودند پلیس به حقوق موتورسواران احترام کمی می‌گذارد. به عبارتی نوعی شکاف و احساس محرومیت از سوی موتوسوران احساس می‌شود که این بر روند همکاری و اعتماد دوسویه با نهادها و مسئولین در ارتباط با خودشان تاثیر منفی می‌گذارد.
با توجه به اینکه بر اساس سوالات "ادراک خطر"، موتورسواران احتمال وقوع حادثه را برای خود کم اعلام نموده‌اند لازم است آگاهی‌های لازم از این‌که خطر و حادثه، همیشه و به‌صورت بالقوه هنگام موتور‌سواری وجود دارد را تذکر داد. این اقدام همواره باید از طریق اطلاع‌رسانی محیطی، برنامه‌های مختلف رسانه‌ها، اخبار و ... منتقل گردد.
با توجه به اینکه تعداد قابل‌توجهی از سوال شوندگان با داشتن بیمه‌نامه ثالث موافق هستند، عملاً بسیاری از افراد مذکور فاقد بیمه‌نامه شخص ثالث هستند. این تعارض در گفتار و عمل مانند بسیاری از اموری است که انسان‌ها از تبعات انجام آن نسبتاً مطلع‌اند ولی به آن مبادرت می‌ورزند. بنابراین لازم است با آگاهی بخشیدن از طریق ملموس کردن تبعات برای افراد، نسبت به عملیاتی کردن این موارد اقدام نمود. البته به موازات این اقدام لازم است برخورد جدی با موتور‌سواران فاقد بیمه‌نامه شخص ثالث به‌عمل آورد. این اقدام می‌بایست مانند برخی تخلفات دیگر که با برخورد پلیس به فرهنگ تبدیل شد، صورت گیرد؛ مواردی مانند سوار کردن دو نفر در صندلی جلو و نبستن کمربند ایمنی که هم اکنون بسیار کم دیده‌ می‌شود. یکی از تجربیات قابل استفاده برای برخورد با موتور‌سواران فاقد بیمه‌نامه استفاده از تئوری پنجره شکسته می‌باشد. بر اساس این تئوری باید با متخلفین برخورد جدی داشت تا از توسعه اقدام غیرقانونی جلوگیری و به انجام صحیح آن منتهی شود.
بسیاری از مردم حتی افراد دارای موقعیت فرهنگی و اجتماعی از میزان مسئولیت‌های خود و میزان تبدیل این مسئولیت‌ها به تعهدات مالی بی‌خبر هستند. این‌که میزان هر واحد دیه جرح، دیه فوت و دیه در ماه‌های حرام چقدر می‌باشد، بی‌اطلاع هستند. از اینکه برای هر میزان از صدمات بسیار عادی مانند کبودی و خراش و جراحت نه چندان عمیق چند واحد دیه خسارت باید بدهند و این میزان در مقایسه با حق بیمه بسیار زیاد است، کم اطلاع می‌باشند. از این‌که دیه فوت در سال 1400 در ماه عادی معادل 6.400.000.000 ریال و در ماه حرام معادل 4.800.000.000 ریال می‌باشد را بسیاری افراد نمی‌دانند.
برقراری ارتباط بیشتر پلیس و شرکت‌های بیمه و بیمه مرکزی می‌تواند اقدامات موثر و بیشتری را برای تامین امنیت و جبران خسارت‌های حادثه‌دیدگان رانندگی و در گام بعدی تهیه بیمه‌نامه را به دنبال داشته باشد. نظر به اینکه برای برخی از اقشار موتور‌سوار پرداخت یک‌جای حق بیمه از جنبه اقتصادی سخت است، ایجاد مکانیسمی برای پرداخت ماهانه حق بیمه به‌شرطی که ضمانت اجرای مناسبی در آن لحاظ شود؛ می‌تواند به تشویق اشخاص برای خرید بیمه‌نامه کمک نماید. برخی از موتورسواران بر این باورند که شرکت‌های بیمه هنگام پرداخت خسارت تعهدات خود را به‌درستی انجام نمی‌دهند. در صورتی‌که این موضوع صحت ندارد و در هر جایی که شرکتی بخواهد کوتاهی نماید از طریق بیمه مرکزی مورد بازخواست قرار می‌گیرد، لذا بایستی اطلاع‌رسانی مناسبی از میزان حق‌بیمه‌های شخص ثالث و میزان خسارت در اختیار مردم قرارداد تا اعتماد آنها جلب گردد.
همچنین ایجاد ارزش اجتماعی موضوعی است که موتور‌سواران از آن ناراضی هستند. لذا باید با ایجاد روابط دوستانه همراه با احترام و در عین حال جدی و بدون تساهل، شخصیت موتورسواران را مورد احترام قرار داد تا انگیزه مشارکت آنها در خرید بیمه‌نامه بیشتر شود و همچنین با قانون‌گریزی برخورد جدی داشت.